Zniknięcie czarnej królowej

Wielu dziennikarzy usiłuje dotrzeć do ukrywającej się przed światem Ewy Demarczyk i namówić ją na wywiad. Nikomu się nie udaje. Dziennikarce, która dotarła do piosenkarki kilka lat temu, już po kilku chwilach powiedziała, że zmieniła zdanie i rezygnuje z wywiadu. Sugerowała, że jest podglądana i podsłuchiwana. I że nie obchodzi jej zainteresowanie publiczności.

---

Wielka diwa polskiej piosenki zeszła ze sceny ponad 10 lat temu. Nagle. Bez uprzedzenia. Bez tłumaczeń. Z dnia na dzień przestała koncertować. Mało kto już pamięta, kiedy dokładnie to się stało. Muzycy, z którymi grała tuż przed zniknięciem, przywołują koncert sprzed 12 lat w Kaliszu. Wtedy odwołała go bez podania przyczyny i bodaj już nigdy więcej nie stanęła na scenie.

Brak jakichkolwiek uroczystości związanych z jubileuszem Czarnej Madonny wynika z tego, że zerwała wszelkie kontakty nie tylko z dawnymi współpracownikami, ale także z przyjaciółmi. Z wieloma z nich rozstała się w gniewie. Nie pojawiła się na pogrzebie Piotra Skrzyneckiego, który ją odkrył dla Piwnicy pod Baranami, gdzie występowała do 1976 r. W 1996 r. zerwała kontakty z Zygmuntem Koniecznym, kompozytorem, z którym współpracowała od 1963 r. i który napisał dla niej m.in. „Karuzelę z madonnami", „Czarne anioły” czy „Taki pejzaż”. Potem rozstała się również z kolejnym ważnym w jej karierze kompozytorem Andrzejem Zaryckim, choć to dzięki niemu powstały takie piosenki jak „Skrzypek Hercowicz” czy „Na moście w Avignon”. Skonfliktowała się z władzami miasta Krakowa, gdzie od 1986 r. przez 15 lat prowadziła własny Teatr Muzyki i Poezji. W końcu, protestując przeciwko pomysłowi połączenia jej teatru z Teatrem Ludowym, wyprowadziła się z Krakowa. I przeniosła swój teatr do Bochni.

Dziś nie ma również tamtego teatru, a jej wielki dom z ogrodem w Wieliczce otoczony wysokim murem jest całkowicie ciemny i wygląda na niezamieszkany. Prawdę mówiąc, nie wiadomo nawet, gdzie przebywa Ewa Demarczyk. Tę tajemnicę zna zapewne Paweł Rynkiewicz – od lat jej impresario i najbliższy współpracownik, przez którego artystka sporadycznie komunikuje się ze znajomymi czy z siostrą. Ale tajemnicy nie zdradzi.

O przyczynach zniknięcia Ewy Demarczyk różnie mówią jej dawni współpracownicy. Zygmunt Konieczny: – Stworzyła legendę, była na szczycie, a potem, kiedy jej możliwości spadły, zrezygnowała. Chciała mieć wszystko, cokolwiek mniej byłoby dla niej upokorzeniem, nie przyjęłaby tego. Tymczasem, przy jej sposobie śpiewania, dał o sobie znać wiek i ilość zagranych koncertów. Ewa śpiewała gardłem. To wyczerpujące, tak się nie da w nieskończoność. Nie mogła się pogodzić z tym, że nie śpiewa jak za najlepszych czasów. Do tego doszło rozczarowanie nie do końca spełnioną karierą zagraniczną.

Podobne zdanie ma Andrzej Zarycki: – Może była zawiedziona sama sobą, może coś stało się z warunkami wokalnymi. Artyści zachowują się czasem w niezrozumiały sposób.

Inni zaskakującej decyzji artystki wciąż nie umieją sobie wytłumaczyć. – Nie rozumiem, dlaczego się wycofała. Myślę, że za wcześnie zaczęła żyć wspomnieniami – mówi Zbigniew Wodecki. – Nie rozumiem powodów, dla których od nas odeszła, tak jak nie rozumiem, dlaczego od lat milczy – dodaje Krystyna Zachwatowicz, która w tym samym czasie występowała w Piwnicy pod Baranami. – Na pewno wciąż ma fantastyczny głos. Jest nam bardzo żal. Była wyjątkowym zjawiskiem.

Panna – madonna

Urodzona w Krakowie Ewa Demarczyk śpiewała od dziecka. Ale chciała zostać pianistką. Nie starczyło jej konsekwencji – ze szkoły muzycznej przeniosła się na architekturę. A ostatecznie ukończyła szkołę teatralną.

Śpiewać publicznie zaczęła w 1961 r. w kabarecie krakowskiej Akademii Muzycznej Cyrulik. Tam zobaczył ją Piotr Skrzynecki i nie zastanawiał się długo. 24 czerwca 1962 r. Demarczyk zadebiutowała w Piwnicy pod Baranami w programie „Siedem dziewcząt pod bronią", wywołując zachwyt „Karuzelą z madonnami”. – Skrzynecki odkrył Ewę w jednym z kabaretów i niemal natychmiast postanowił sprowadzić ją do Piwnicy – wspomina Krystyna Zachwatowicz. – Miał niezwykłą intuicję do wyszukiwania prawdziwych talentów. Mimo że była od nas sporo młodsza, przyjęliśmy ją entuzjastycznie – byliśmy otwartym środowiskiem, a jej talentu nie dało się nie docenić.

To m.in. dzięki Demarczyk krakowski kabaret stał się sławny. Już jako gwiazda Piwnicy wystąpiła w 1963 r. na I Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu i za wykonanie „Karuzeli z madonnami", „Czarnych aniołów” oraz „Takiego pejzażu” zdobyła prawie wszystkie najważniejsze nagrody. W 1964 r. na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie dostała drugą nagrodę za „Grande Valse Brillante”. Stała się gwiazdą pierwszej wielkości.

Każdy, kto zobaczył Demarczyk śpiewającą, natychmiast wiedział, że jest niebywałą osobowością sceniczną. Kiedy stawała przed mikrofonem w czarnej, prostej sukience, z mocno umalowanymi oczami, oświetlona punktowym światłem na pogrążonej w mroku scenie, publiczność milkła zahipnotyzowana. Przed występem ponoć zawsze miała tremę. Paliła jednego carmena za drugim. Na scenie już nie było widać cienia wątpliwości.

Pojawiły się propozycje koncertów za granicą. Na początek paryska Olimpia. Zdobyła ją szturmem. Pełna sala, entuzjastyczne recenzje. Podobno szef Olimpii, Bruno Cocatrix, klęczał przed nią, żeby śpiewała tylko dla niego. Sukces w Paryżu otworzył jej drogę na najważniejsze światowe sceny. Polska Edith Piaf, jak o niej mówiono, śpiewała w Carnegie Hall w Nowym Jorku, Chicago Theatre, Queen Elizabeth Hall w Londynie i Theatre Cocoon w Tokio. Śpiewała w Brazylii, Australii, Izraelu, Kanadzie. Wystąpiła w Genewie (z okazji 20-lecia ONZ), na Noordseefestival w Belgii, Musique aux Champs-Elysées w Sztokholmie, Światowym Festiwalu w Varadero na Kubie, na austriackim Wiener Festwoche, Mondial du Theatre w Nancy, Orfeo de Oro w Bułgarii, festiwalu w Rio de Janeiro czy w rumuńskim Braszowie. Recital z tej ostatniej imprezy transmitowała w 1970 r. bezpośrednio polska telewizja.

– Gdy rozpocząłem z nią współpracę, Ewa była numerem jeden – wspomina Zbigniew Wodecki, wtedy 18-letni nieznany skrzypek. – Występowanie z nią na jednej scenie było wielką nobilitacją. Wielokrotnie wyjeżdżaliśmy za granicę, wtedy poznałem świat: graliśmy na Kubie, we Francji czy w Hiszpanii. Ewa była gwiazdą wszędzie, gdzie się pojawiała, hipnotyzowała publiczność, nawet jeśli ta nie rozumiała słów jej piosenek.

– To, jak publiczność na świecie reagowała na nią, robiło na nas ogromne wrażenie – przyznaje Zygmunt Konieczny.

Legenda tych lat

A jednak nie zrobiła kariery międzynarodowej. Zachwatowicz: – Miała wszystkie dane, by być gwiazdą na skalę światową. Nie wiem, dlaczego tak się nie stało.

Konieczny: – To, że zrobi międzynarodową karierę, wydawało się oczywiste. Te nadzieje nie zostały spełnione. Powodem był chyba fakt, że Ewa nie godziła się na kompromisy.

Coraz trudniej przychodziła jej współpraca także w Polsce. Słynęła z wymagań wobec współpracowników. Od muzyków oczekiwała, aby wszystkie utwory znali na pamięć. Światło na scenie mogło być skierowane tylko na nią. W końcu po dziesięciu latach rozstała się ze swoim kompozytorem, Zygmuntem Koniecznym. Oskarżyła go, że chciał zniszczyć jej głos, bo napisał piosenkę o pół tonu wyżej niż zwykle.

Konieczny: – Nasze drogi rozeszły się na początku lat 70. Ewa chciała śpiewać inne piosenki. I chciała większej kontroli nad wszystkim, co robiliśmy. Była apodyktyczna. Na początku współpracy była piosenkarką, potem chciała być także kierownikiem muzycznym, artystycznym. O wszystkim chciała decydować sama. Bardzo trudno się z nią współpracowało, w kontaktach towarzyskich również nie była łatwa. Paradoksalnie, ta cecha była jej atutem na scenie. Dosłownie rządziła publicznością.

Potem odeszła z Piwnicy pod Baranami. Wiadomo, że skonfliktowała się z Piotrem Skrzyneckim. O co dokładnie poszło, nikt nie wie. Zachwatowicz: – Nie znam przyczyn, dla których odsunęła się od Piwnicy. Znałyśmy się właściwie tylko z kabaretu, ale tam każdy wykonywał własne piosenki, a nad całością czuwał Skrzynecki. Bez niego Piwnicy nigdy by nie było, także dlatego, że tylko on potrafił zbudować zespół z indywidualności, które tak bardzo się od siebie różniły.

Po zerwaniu z Koniecznym Demarczyk sięgnęła po kompozytora, z którym współpracowała już od pewnego czasu: Andrzeja Zaryckiego: – Pracowałem z nią 19 lat, od 1966 do 1985 r. – wspomina kompozytor. – Straciłem z nią kontakt, kiedy w 1985 r. z dnia na dzień zrezygnowała z naszego zespołu. Wtedy też zatrudniła człowieka, który stał się rodzajem filtru między nią a resztą świata. Dopiero potem, gdy zorientowała się, że nie ma z kim grać, zaprosiła garstkę osób ze starego składu i z ich pomocą stworzyła na chwilę nową grupę. Wcześniej nic nie zapowiadało konfliktu, żyliśmy w przyjaźni. Nie czuję goryczy, ale jestem zawiedziony. Wiele można było jeszcze zrobić, a tak wszystko to przepadło. Była apodyktyczna, ambitna. Możliwe, że żałowała, że rozbiła grupę, a była zbyt dumna, żeby wrócić. W końcu przyszedł moment, w którym postanowiła przestać się kontaktować z ludźmi. Od tego momentu postanowiła napisać sobie nowy życiorys.

Pod koniec lat 90., mimo że jeszcze koncertowała i prowadziła teatr w Krakowie, coraz bardziej oddzielała się od świata. Ambicja, by utrzymać jak najwyższy poziom, sprawiła, że nie przyjmowała propozycji okolicznościowych koncertów czy występów w telewizji. Nie ufała nikomu, wszystkich podejrzewała o zmowę przeciwko sobie. Narzekała, że została zaszczuta jako człowiek i artystka. Jako przykład przywoływała plotki, że współpracowała z SB. Wodecki: – Te plotki są totalną bzdurą, nigdy niczego takiego nie zauważyłem. Ewa ma za dużo do powiedzenia jako artystka, żeby tracić czas na takie pierdoły. W tamtych czasach piło się wódkę i waliło w komunistów jak w bęben. Wystarczyło na scenie powiedzieć: „Moskwa" i już cała sala pękała ze śmiechu – wspomina. Zresztą nikt nigdy nie oskarżał jej o współpracę, nie ma na to żadnych dowodów. Wydaje się,że to raczej wytwór wyobraźni piosenkarki.

Mimo to rozczarowana zniknęła. Większość byłych współpracowników nie ma wątpliwości, że Ewa Demarczyk jako piosenkarka zamilkła na zawsze. – Nie wróci do koncertowania, to niemożliwe po tak długiej przerwie – mówi Andrzej Zarycki. Pozostają nam jedynie trzy wydane w Polsce płyty artystki. Na których głos Czarnej Madonny niezmiennie wywołuje gęsią skórkę.