Jego wypowiedź wprawiła wielu ekspertów w osłupienie. – Można mówić o słabym roczniku wina, bo pogoda nie dopisała – mówi prof. Krzysztof Konarzewski, pedagog z Instytutu Psychologii PAN, w ubiegłym roku odwołany przez resort edukacji z funkcji szefa CKE. – Ale o młodzieży? Czy akurat 20 lat temu nie dopisały plemniki?
Prof. Konarzewski jest pewny, że w tak dużej populacji jak maturzyści (do egzaminu przystąpiło ponad 343 tys. uczniów) zmiany nie następują z roku na rok. Owszem, w zeszłym roku matury z matematyki nie zdało 13 proc. uczniów, a w tym aż 21 proc., ale i ten nagły spadek ma logiczne wytłumaczenie. Po prostu rok temu matematyka wróciła na egzamin dojrzałości po ponad 20 latach nieobecności i egzaminatorzy z CKE postarali się, żeby była dziecinnie łatwa. Efekt był zgodny z oczekiwaniami: test zdawali nie tylko maturzyści, ale i… gimnazjaliści.
– O tym, że w tym roku będzie znacznie gorzej, chodziły słuchy od dawna – przyznaje Joanna, tegoroczna maturzystka z Lublina. – Atmosferę nadchodzącej apokalipsy skutecznie podgrzewali nauczyciele. Co wcale nie znaczy, że przekazywali nam więcej wiedzy niż poprzedniemu rocznikowi. Liczyło się wyłącznie to, żebyśmy potrafili skutecznie rozgryźć testy. Sami pedagodzy przyznają, że tak wyglądały przygotowania do matury. – Kiedyś matematyki uczono solidnie już od szkoły podstawowej – zżyma się Henryk Pawłowski, nauczyciel w IV LO w Toruniu, autor wielu książek o matematyce. – Każdy umiał odczytywać tabelki, wykresy. A teraz? Ciągle tylko rozwiązuje się testy.
Nic więc dziwnego, że uczniowie próbowali przechytrzyć testy oraz ich autorów z CKE. A konkretnie tzw. standaryzację, która wygląda tak: egzaminatorzy na próbnej maturze sprawdzają, jaki jest próg trudności, który pokona jak najwięcej maturzystów. I na tej podstawie opracowują zadania do prawdziwego egzaminu dojrzałości w maju.
Bojkot z porażką w tle
Znając zasady standaryzacji, uczniowie łódzkich liceów jeszcze przed listopadowym próbnym egzaminem próbowali się na forach internetowych skrzyknąć i zbojkotować test. To znaczy napisać go tak słabo, by wyniki miały wpływ na późniejszy ogólnopolski test. Niewiele ryzykowali, bo wyników próbnej matury nauczyciele nie biorą pod uwagę przy wystawianiu ocen na półrocze.
Lokalny bojkot nie wystarczył jednak, by zmienić standaryzację CKE. Problem w tym, że – jak zauważa prof. Bogusław Śliwerski z Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN – standaryzacja ma drugie dno. – Chodzi o to, by organizatorzy matur mogli określić dopuszczalny odsetek porażek – uważa profesor. Jego zdaniem to decyzja polityków, którym zależy, by 80 proc. młodzieży kończyło szkołę z maturą. Bo chcą wypaść dobrze przed wyborcami. Te zabiegi widzą również nauczyciele. – Bezsensownie musimy się skupiać nie na tym, by wszyscy nauczyli się czegoś sensownego przed maturą, tylko by ją zdali! – denerwuje się matematyczka z pomorskiego liceum. – Bo muszą zdać, taki mamy przekaz od starostwa i wyżej. I nie dotyczy to wyłącznie matematyki. Przecież maturzyści ze swadą opisują na egzaminie fabułę lektur, których nie mieli nawet w ręku!
– Niektórzy nauczyciele „trzęsą porami" na myśl o maturze – dodaje nauczyciel Henryk Pawłowski. – I to jest chore.
Kartki z gotowcami
Na tyle chore, że Świętokrzyskie Kuratorium Oświaty sprawdza dziś, czy pedagodzy z jednej z kieleckich szkół wspierali uczniów w czasie pisemnej matury z matematyki. Do kuratorium dotarły donosy, że nauczyciele dyktowali uczniom rozwiązania lub podawali im kartki z „gotowcami". Podobne zarzuty padają dziś zresztą pod adresem wielu pedagogów. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łodzi unieważniła w czerwcu 53 prace maturalne z chemii, bo uznała, że nie były pisane samodzielnie przez maturzystów. Z kolei nauczyciele w jednym ze świętokrzyskich techników mieli – dla odmiany – zniechęcać słabych uczniów do zdawania matury. Bo niski poziom matur zaniżałby im statystyki. – Pies pogrzebany jest głębiej, niż się nam wydaje – zauważa dr Stanisław Bajtlik, astrofizyk z Centrum Astronomicznego PAN w Warszawie, który od lat bije na alarm w sprawie poziomu nauk ścisłych w szkołach. Jego zdaniem polskie dzieci nie znają matematyki, bo... nie znają jej nauczyciele już na etapie nauczania wczesnoszkolnego i gimnazjalnego.
Niewesoło jest zwłaszcza wśród nauczycieli nauczania początkowego, co potwierdza raport Instytutu Badań Edukacyjnych. Powód jest jasny: większość pedagogów nie zdawała matury z matematyki, bo za ich czasów nie była obowiązkowa.
Według dr. Bajtlika fatalnym standardom nauczania w szkołach sprzyja także rozbicie nauki na gimnazja i trzyletnie licea, w których nie rozwija się wiedzy nabytej na wcześniejszym etapie nauki, a jedynie monotonnie, bez zrozumienia się ją powtarza. – O ile nauczyciele w ogóle mają na takie powtarzanie czas – dodaje astrofizyk. – Bo często, by wyrobić pensum i nadgodziny, biegają od szkoły do szkoły, co oznacza, że o kółkach zainteresowań czy nawet sensownym wyjaśnieniu uczniom, na czym polega regułka, którą muszą przyswoić, mowy nie ma.
Bryła dla gimnazjalisty
– W Polsce przed maturą nie uczymy się wcale albo uczymy źle – nie ukrywa Marta Megger, maturzystka sprzed kilku lat, dziś studentka historii.
Jej spostrzeżenia potwierdzają najnowsze badania Instytutu Badań Edukacyjnych, z których wynika, że ponad połowa studentów pedagogiki nie poradziła sobie z obliczeniem długości wstążki potrzebnej do obwiązania paczki w kształcie graniastosłupa i walca. A to zadanie dla gimnazjalisty. – A jak ma być inaczej, skoro po wyjściu z liceum uczniowie znają przedmiot na żenującym poziomie, a potem na uczelni widzą różne dziwne rzeczy, o istnieniu których nie mieli pojęcia? – zastanawia się Marta Megger. – Najgorsze jest jednak to, że uczniom, zwłaszcza tym, którym przyczepiono łatkę humanistów, wpaja się, że matematyka jest dla nich za trudna. Mają tylko wykuć wzory, a potem szybko o nich zapomnieć.
I uczniowie wzory wkuwają. Często w dobrej wierze, za co później dostają po głowie. Tak jak tegoroczni maturzyści z liceum Hoffmanowej w Warszawie, którzy pilnie nauczyli się zadań, jakie w 2010 r. CKE umieściła na maturze próbnej w wybranych szkołach w celu standaryzacji. A potem okazało się, że egzaminatorzy żywcem przekopiowali te próbne zadania do tegorocznej prawdziwej już matury. Przez wiele tygodni wydawało się, że za lenistwo komisji maturzyści zostaną ukarani unieważnieniem egzaminu. Ostatecznie wyniki im uznano, ale dostali ważną lekcję: by w przyszłości zbyt mocno nie przykładać się do nauki.
Standardowa klapa
W ostatnim międzynarodowym badaniu oceniającym umiejętności uczniów (PISA) Polska znalazła się w ogonie Europy, jeśli chodzi o umiejętności matematyczne uczniów po 15. roku życia. Co na to wszystko resort edukacji?
– To są efekty sposobów nauczania w polskich szkołach, które obowiązywały przez lata – zapewnia „Wprost" rzecznik MEN Grzegorz Żurawski. I dodaje, że wdrażana właśnie w życie reforma edukacji w przyszłości wiele zmieni, bo wprowadza nowe standardy.
– Mają ośmielać uczniów w zadawaniu pytań i wygłaszaniu własnych teorii, wyciąganiu wniosków i logicznym myśleniu – twierdzi Żurawski. I dodaje, że na efekty musimy jednak poczekać przynajmniej do 2015 r., czyli sześć lat od wprowadzenia reformy.
Komentarze
Coraz częściej mam do czynienia z przypadkami wykorzystania telefonów komórkowych jako ściąg, no ale na maturze telefonu mieć nie można i tu zaczynają się schody... Coraz trudniej też wyegzekwować od ucznia obowiązek chodzenia do szkoły. Z doświadczenia wiem, że ma to ścisły związek z efektem kształcenia, ale dzisiejsza szkoła nie ma instrumentów egzekwowania frekwencji. Młodzież licealna nie przejmuje się godzinami opuszczonymi, oceną z zachowania, często rodzice usprawiedliwiają godziny wagarów...
A może nie wszyscy muszą mieć maturę. Nie, nie, to nie zmieści się naszym politykom w głowach, bo czym się wtedy chwalić. Twórzmy więc dalej tę edukacyjną fikcję. W zeszłym roku wyniki, przyznam, zdziwiły mnie, były zbyt dobre w stosunku do tego co obserwuję na co dzień. Nawet młodzież dziwiła się, że matura z matmy była tak łatwa. Każdy wiedział jednak o co chodzi. Proponuję więc dla poprawy humoru rządzących i społeczeństwa, by w przyszłym roku zrobić testy łatwiejsze. Znów wszyscy będą zadowoleni, a że nie przełoży się to na sukcesy młodych ludzi na rynku pracy i nie pchnie gospodarki do przodu. Nieważne. Wybory są co cztery lata a nie co dziesięć. Jednak jako nauczyciel ostrzegam państwa przed wizytą za kilka lat u lekarza, prawnika, urzędnika, przed mieszkaniem w domach wg projektów przyszłych inżynierów. Nie twórzmy fikcji, nie zaniżajmy wymagań, ale wymagajmy od młodych ludzi pracy i zaangażowania, którego brakuje, co pokazuje tegoroczna matura.
Faktem jest też coraz luźniejszy stosunek do systematycznego uczenia się, do czytania materiałów źródłowych, do czytania książek, tygodników opiniotwórczych. Nowe technologie zamiast pomagać młodym ludziom ogłupiają ich. Większość przyznaje się, że głównie stosuje je dla rozrywki. Po co pisać referat, ślęczeć nad prezentacją, skoro można to złożyć z fragmentów znalezionych w necie, często nawet do końca ich nie czytając. Mnożą się plagiaty. Coraz częściej mam do czynienia z przypadkami wykorzystania telefonów komórkowych jako ściąg, no ale na maturze...