Kalekie piękno

Dodano:   /  Zmieniono: 
Andrzej Wróblewski zginął opętany myślą o śmierci i winie Pozostawił po sobie tylko dzieła młodzieńcze, a mimo to przeszedł do historii jako jeden z najbardziej znaczących polskich malarzy po wojnie. Dla kolejnych pokoleń Andrzej Wróblewski był legendą: artystą zbuntowanym, tworzącym w poczuciu grozy życia. W jego obrazach stale powraca myśl o śmierci - motyw trupiej czaszki, nagrobka, umierania, zabijania. Wróblewski zginął w kwietniu 1957 r. podczas samotnej wycieczki w Tatry. Miał wtedy niespełna trzydzieści lat. Wystawę prac artysty "Przemiany" można obecnie oglądać w warszawskiej Królikarni. Jako czterolatek (w 1941 r.) Andrzej Wróblewski widział, jak jego ojciec Bronisław, profesor i rektor Uniwersytetu Wileńskiego, umiera na atak serca, gdy NKWD przyszło do jego mieszkania. Okrucieństwa wojny, utratę bliskich, pacyfikacje i rozstrzeliwania przeżywa Wróblewski szczególnie dotkliwie. Jego dziecięce rysunki niewiele mają w sobie pogody właściwej twórczości dziecka. W roku 1944 powstała jego pierwsza grafika - "Czaszka". Aż trudno uwierzyć, że jest dziełem siedmiolatka.
Bunt w imię socrealizmu
Po II wojnie światowej Andrzej Wróblewski znalazł się w Krakowie. Studiował tam malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych. W szkołach artystycznych nauczali wtedy i rządzili koloryści, jak Eugeniusz Eibisch czy Zbigniew Pronaszko. Uprawiali oni malarstwo wysmakowane, oparte na dźwięcznych - jak mówili - zestawieniach barw, na konwencjonalnych motywach: krajobrazu, aktu, martwej natury. Do tej sztuki rzeczywistość nie miała wstępu.
Bunt przeciw dziełom i postawie kolorystów przyszedł z dwóch zasadniczo odmiennych stron. Głos zabrali zwolennicy plastyki nowoczesnej - w imię wolności i nowych form. Atak na szkolnictwo artystyczne i całą tradycyjną kulturę przyszedł wtedy z innej strony: Polska wchodziła w okres stalinizmu. Rozpoczynała się ofensywa ideologiczna, piętnowanie wroga klasowego, masowe aresztowania. Proklamowano też "jedynie słuszną drogę" w sztuce - realizm socjalistyczny.
W krakowskiej ASP odbyła się wystawa prac uczniów Władysława Strzemińskiego, jednego z najwybitniejszych polskich twórców i teoretyków sztuki nowoczesnej. A jednocześnie krążyła wśród studentów broszura z tezami Andrieja Żdanowa na temat socrealizmu. Paradoksalnie, obie te rzeczy naraz spowodowały, że część studentów postanowiła podjąć zorganizowany bunt. Andrzej Wróblewski założył wraz z przyjaciółmi (był wśród nich m.in. Andrzej Wajda) Grupę Samokształceniową.

Obrazy jak zapach trupa
Mieli malować wszyscy tak samo, zgodnie z doktryną, którą wypracowaliby kolektywnie. Mieli tworzyć dzieła dla hal fabrycznych i robotników. Zwracając się do przyszłej proletariackiej widowni, Wróblewski pisał: "Nie skrywamy przed wami niebezpieczeństw. Przeciwnie, chcemy, żebyście pamiętali o wojnie i imperializmie, o bombie atomowej w rękach złych ludzi. Malujemy obrazy przykre jak zapach trupa".
W 1949 r. (miał 22 lata) Andrzej Wróblewski namalował długą serię obrazów "przykrych jak zapach trupa". Powstały jego "Rozstrzelania", których tematem była uliczna egzekucja. Nie ma tu konwencjonalnych gestów rozpaczy, rąk wyrzucanych ku górze, nie ma krwi. Tylko postacie rozstrzeliwanych rozpadają się. Części ludzkich korpusów odrywają się od siebie, przekręcają w przestrzeni - z niespotykaną ekspresją. Artysta utożsamia się z ofiarami, cierpi z nimi i oskarża w ich imieniu.

Lata cyniczne
Ledwie nastał socrealizm, okazało się, że władza nie tak jak Wróblewski wyobrażała sobie sztukę dla mas. Wówczas malarz przestał się utożsamiać z ofiarami. W jednym z prywatnych listów wyznał: "Ponieważ jestem nieszczęśliwy, więc zajmuję się problemami realizmu socjalistycznego. Wymyśliłem między innymi głęboką prawdę, że tylko wtedy nikt mi nie będzie narzucał socrealizmu, jeśli ja sam go będę narzucał innym". Opowiadał, jak uczy się z radia języka propagandy, formułek w rodzaju: "siły pokoju i postępu". Pisał: "Fadiejew powiedział "ja się zajmuję propagandą. To dobrze, bo i ja też".
Andrzej Wróblewski przemawiał na odprawach aktywu i zjazdach, potępiał imperializm i formalizm, gloryfikował ZMP (Związek Młodzieży Polskiej), a także złożył w imieniu własnym i przyjaciół publiczną samokrytykę: "Bunt nasz posiadał pewne cechy mieszczańskich ruchów awangardowych". Przyczynił się do usunięcia Eugeniusza Eibischa ze stanowiska rektora ASP, oskarżając go o "kapitalistyczne nauczanie" malarstwa.

Ukrzesłowienie
Wystawa w warszawskiej Królikarni obejmuje prace Andrzeja Wróblewskiego z dwóch ostatnich lat jego życia: 1956-1957. Krytycy kładą nacisk na pewien formalny aspekt tego okresu twórczości artysty. W obrazach, rysunkach i grafikach Wróblewskiego powraca wówczas dość często motyw metamorfozy: człowiek stapia się z krzesłem bądź zamienia się w nagrobek, a zatem życie przeobraża się w śmierć.
Malarstwo Wróblewskiego niepokoi swą zmiennością, nie ona jednak wydaje się dominować. Artysta przedstawia świat boleśnie obezwładniony, tragicznie okaleczony. Maluje duży obraz "Kolejka trwa" (1956): ludzie siedzą rzędem w poczekalni, zastygli pod wielką strzałką wskazującą kierunek oczekiwania. Wiemy, że dla Wróblewskiego była to metafora Peerelu - systemu, który człowieka zamienia w petenta, odbiera ludziom swobodę działania. Idąc dalej tym tropem, artysta stworzył nowy motyw ikonograficzny - człowieka wrastającego w krzesło, zamieniającego się w przedmiot. Nie drwi zeń, lecz ukazuje go jako postać ginącą, budzącą współczucie.
W liście do Andrzeja Wajdy z jesieni 1956 r. Wróblewski napisał, że chciałby zorganizować wielką wystawę, która ukazywałaby "odpowiedzialność, jaką ponosimy wobec tych wszystkich, którzy zginęli lub skapcanieli w imię socjalizmu". Wielkie słowo: "odpowiedzialność", tak rzadkie w ustach artysty.

Kadłubowaty świat
Sztuka oskarżająca komunizm niezmiernie rzadko mówi o osobistej odpowiedzialności autora lub choćby bohatera literackiego za wyrządzone zło. Zawsze winy szuka się w systemie, historii lub u innych. Prace Wróblewskiego dowodzą, że miał on dość wyobraźni i odwagi, by za swe dokonania jako propagandzisty przyjąć odpowiedzialność. Żył i tworzył pod jej ciężarem.
Wróblewski malował świat rzeczy ściśniętych, okrojonych: kalekę bez nóg na tle zdrowych i urodziwych nóg kobiecych. Malował ryby i konie bez głów. Widzimy stado koni na łące, są to jednak same kadłuby. Kadłubowaty, niezgrabny jest na jego obrazie autobus, podobnie jak statek czy dom. Malarz podkreśla pospolitość ciał i twarzy, lecz zwięzłość i powaga chronią przed pospolitością jego malarstwo. Albo inaczej: nadają rzeczom szarym, topornym i brzydkim niezwykłą, heroiczną siłę. I - w końcu - piękno.
Obrazy Wróblewskiego nie są publicystyką. Wiele motywów pozostaje w pamięci jako tajemnica. Przykładem - temat podejmowany i we wczesnym, i w najpóźniejszym okresie twórczości: szofer autobusu, odwrócony do widza plecami, wiozący nas w niewiadomym kierunku.
Więcej możesz przeczytać w 39/2004 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 39/2004 (1139)

  • Wprost od czytelników26 wrz 2004Lawina Steinbach W artykule "Lawina Steinbach" (nr 38) dotyczącym wypędzenia Polaków z ich gospodarstw na Wileńszczyźnie autor pisze: "(...)jesienią 1942, gdy współpracująca z Niemcami administracja litewska kazała im...3
  • Na stronie - Afekt w efekcie26 wrz 2004Działanie w afekcie może spowodować złagodzenie kary w sądzie, w polityce podwaja karę dla przyszłych pokoleń Mój pies biega za wszystkimi samochodami - skarżył się pewien właściciel czworonoga weterynarzowi. - Ależ nie ma w tym nic...3
  • Skaner26 wrz 2004GŁOSY NA WAGĘ WIZ Pierwszy raz od czasów Ronalda Reagana Polska pojawiła się w prezydenckiej kampanii wyborczej w USA. George Bush i John Kerry odpowiedzieli publicznie na listę pytań sformułowanych przez organizacje polonijne. Obaj...6
  • Wydawca Roku 200426 wrz 2004"WPROST" górą! Zostaliśmy Wydawcą Roku! Ten prestiżowy tytuł przyznało Agencji Wydawniczo-Reklamowej "Wprost" pismo "Media & Marketing". Zrobiliśmy wrażenie przede wszystkim rozmiarami naszych inwestycji - podczas gdy na rynku medialnym panuje...6
  • Dossier26 wrz 2004"Nigdy nie tankowałam" na przesłuchaniu przed komisją ds. Orlenu BARBARA PIWNIK, była minister sprawiedliwości "Kiedyś bardzo chciałam być chłopcem, najlepiej Indianinem. Teraz cieszę się, że jestem kobietą" "Gala"...9
  • Kadry26 wrz 200411
  • Playback26 wrz 200413
  • M&M26 wrz 2004JEDNOSTKA AMNEZJI Można do pani sędzi mieć pytanie bystre, czy w ogóle pamięta, że była ministrem. Lecz członkowie komisji nie są tak naiwni, wszak jednostka amnezji to jest jeden Piwnik.13
  • Poczta - Wariant grecki26 wrz 2004Robicie wiele szumu o nic. W Grecji, w której mieszkam od 16 lat, nie ma problemu ze ściągnięciem należności za korzystanie z radia i telewizora, bo rząd grecki uważa, że kto ma dostęp do energii elektrycznej, ten musi mieć radio i...13
  • Nałęcz - Dorabianie gęby26 wrz 2004Komisja śledcza chce upolować żonę prezydenta, więc sugeruje, że jest ona zamieszana w nieczyste interesy Sejmowa komisja śledcza ds. Orlenu postanowiła skontrolować przepływy finansowe w fundacji Jolanty Kwaśniewskiej. Fundację Porozumienie bez...14
  • Ryba po polsku - Kościół z wyszynkiem26 wrz 2004Ciekawe, czy biznesmeni bawiący w salonach Pałacu Prezydenckiego wrzucali do kapelusza karty kredytowe Fundacja to jest bardzo dobry pomysł na życie. Można się wyżywić i jeszcze chodzić w glorii dobroczyńcy. Nic dziwnego, że zakładanie i...15
  • Z życia koalicji26 wrz 2004Żadnych reparacji od Niemców nie chcemy, żadnych odszkodowań, niczego i pokornie prosimy, coby się na nas nie obrażali za awanturnictwo tych oszołomów z Sejmu - ogłosił minister Cimoszewicz. Biorąc pod uwagę, że Sejm jednogłośnie...16
  • Z życia opozycji26 wrz 2004Przestroga dla tych, którzy chcą zdobyć łatwą popularność. Ledwo Janusz Wojciechowski wezwał do zabrania polskich żołnierzy z Iraku, a już PSL zniknęło. Chłopy jakby wyparowały, jeden Witos został na placu Trzech Krzyży. A może politycy PSL...17
  • Fotoplastykon26 wrz 200418
  • Lawirynt polityczny26 wrz 2004Ranking polityków: Kwaśniewski przegrał z Religą Gdyby wyborcy głosowali tak, jak zapowiadają wrześniowe wyniki sondaży, Sejm będzie podzielony i niezdolny do wyłonienia mocnej, programowo klarownej większości. Każdy możliwy rząd byłby tworem...20
  • Wojna obronna 200426 wrz 2004Polski Sejm nie godzi się na rewizję historii korzystną dla katów i zbrodniarzy Politycznym awanturnictwem nazwał polski minister spraw zagranicznych uchwałę Sejmu w sprawie reparacji wojennych od Niemiec. Grzechem polskiego parlamentu ma być...26
  • Stolice energii26 wrz 2004Mieszkańcy stolic nowej Europy wybierają sobie lepszych zarządców niż w starej Europie Gigantyczne zadłużenie, wielokilometrowe korki, niesprawna administracja - taka jest rzeczywistość stolic starej Europy. Na ich tle Warszawa, mimo ogromnej...32
  • Zakon patriotyczny26 wrz 2004Korzenie polskiej inteligencji od ponad stu lat tkwią w Zecie Znak "Z" dla młodzieży, jeszcze tej po sześćdziesiątce, oznacza Zorro, obrońcę uciśnionych, i jego przygody. Przygody polskiego Zetu pozostają niemal całkowitą tajemnicą historyczną,...36
  • Marsz pojednania26 wrz 2004Im głębiej demokracja w Polsce zapuszcza korzenie, tym bliższe stają się sobie narody polski i żydowski Przez lata większość Izraelczyków nie miała możliwości odwiedzić Polski. PRL nie tylko bojkotowała państwo żydowskie po wojnie sześciodniowej,...40
  • Giełda26 wrz 2004Hossa Świat Miasto w podróży 1,1-1,7 mld euro będzie kosztowała przeprowadzka szwedzkiego miasta Kiruna. Górnicza osada ma zostać zburzona i odbudowana w innym miejscu, ponieważ eksperci obliczyli, że szkody górnicze w ciągu...42
  • Drugi skok tygrysa?26 wrz 2004Możemy dogonić Hiszpanię lub dać się dogonić Ukrainie "Sunny prospects", czyli "Świetlana przyszłość" - tak korespondencję z Polski zatytułował "The Economist". Brytyjskich dziennikarzy wprawiły w podziw wskaźniki naszej gospodarki: 6,9 proc....44
  • Marka ze skazą26 wrz 2004XIV Forum Ekonomiczne w Krynicy: sukces półgębkiem Przestańmy mówić o sukcesie półgębkiem - nawoływał w Krynicy premier Marek Belka. Nie bez powodu. W sali Starego Domu Zdrojowego, w której zebrali się laureaci "Pereł polskiej gospodarki" (i w...50
  • 20 lat do Ameryki26 wrz 2004Al Gore: Chcecie technorewolucji? Rozbijcie monopol telekomunikacyjny! Analitycy, zaślepieni znakomitymi wynikami spółek internetowych, twierdzili pod koniec lat 90., że dzięki globalnej sieci powstanie zupełnie nowa ekonomia. Nie powstała, a...52
  • Balcerowicz wprost - Sprawdzian z Lizbony26 wrz 2004Zamiast doganiać Stany Zjednoczone, Unia Europejska ciągle rozwija się wolniej niż amerykański olbrzym W 2000 r. w Lizbonie przywódcy Unii Europejskiej postawili przed nią ambitny cel: sprawić, by gospodarka unii stała się najbardziej...54
  • 2 x 2 = 4 - Prywatyzacja26 wrz 2004Wraca kult państwowej własności zakładów pracy Obrona państwowej własności zakładów pracy (na miano przedsiębiorstw zwykle nie zasługują) staje się znowu modna. By ją uzasadnić, używa się najbardziej karkołomnych argumentów. Jednym z nich -...56
  • Supersam26 wrz 2004Oskary Mody 2004 Niezwykle kobiece i stylowe stroje z białych i różowych jedwabiów zdobyły Grand Prix drugiej edycji konkursu Oskary Mody New Look. Nagrodzone stroje zaprojektowała Agata Makowska, (z lewej) absolwentka krakowskiej...58
  • Co Bóg rozłączy?26 wrz 2004Zbyt łatwo można unieważnić ślub kościelny - skarży się papież Jan Paweł II  Tylko Amerykanie i Włosi wyprzedzają Polaków pod względem liczby unieważnionych ślubów kościelnych. W 2001 r. złożono 3947 wniosków o unieważnienie małżeństwa. To...60
  • Korzeniada26 wrz 2004Robert Korzeniowski chce wychodzić wielkie pieniądze telewizji publicznej i polskiemu sportowi Korzeniowski na prezydenta!" - krzyknął w Atenach po ostatnim występie mistrza chodu Jacek Gmoch, attaché polskiej misji olimpijskiej. I przez chwilę w...66
  • Jawna tajność26 wrz 2004Ochrona prywatności zwyczajnych obywateli, ale nie osobistości publicznych, jest standardem w Europie Czy można publikować każde zdjęcie księżniczki Karoliny z Monako, mimo że jest ona osobą publiczną? Czy Naomi Campbell ma rację, pozywając do...68
  • Makłowicz do Bikonta, Bikont do Makłowicza26 wrz 2004Lepszy rydz niż nic Piotrusiu Zupełnie nie wiem, co u Ciebie i w kraju słychać, bo od prawie dwóch tygodni przemierzam różne zakątki Węgier w poszukiwaniu dań i trunków, których sam widok spłoszyłby marsa z Twego oblicza, jeśli oczywiście takowy...70
  • Druga płeć - Własna legenda26 wrz 2004Wiele feministek nie ma wątpliwości, że gdyby Marilyn Monroe przyszła na świat nieco później, zasiliłaby ich szeregi Kobieta, która nie ma swoich ulubionych perfum, to kobieta bez przyszłości. Autorstwo tego efektownego, a i w swej przewrotności...72
  • Światło z Zachodu26 wrz 2004Audycje Radia Wolna Europa przełamały wszechwładzę bezpieki Pogłoski krążące po kraju jesienią 1954 r. przedstawiały rozmaite wersje wydarzenia. Szeptano, że na Zachód uciekł minister obrony; że zabrał "walizkę złota" i "wszystkie tajne dokumenty...74
  • Know-how26 wrz 2004Robot na muchy Brytyjscy uczeni pracują nad pierwszym w pełni autonomicznym robotem, który ma się żywić... muchami. Owady są trawione i zamieniane na energię elektryczną w miniaturowych ogniwach paliwowych. Maszyna zwana EcoBot II dzięki...78
  • Zwierzaki leczą26 wrz 2004Tłuszcz wołu, kozła czy gazeli jest najlepszym środkiem przyspieszającym gojenie się ran, a na zakażenia należy stosować miód pszczeli - przekonywał urodzony w 2650 r. p.n.e starożytny medyk egipski Imhoteb. Od tamtej pory minęło prawie 5 tys....80
  • Terapia złudzeń26 wrz 2004Optymizm i wiara w wyzdrowienie są równie skuteczne jak placebo Ponad 30 proc. Amerykanów regularnie modli się w intencji swego zdrowia, a wśród chorych ten odsetek rośnie do 85 proc. Także 80 proc. Polaków uważa, że modlitwa pomaga w walce z...86
  • Kosmoloty26 wrz 2004Wakacje na orbicie okołoziemskiej za 100 000 dolarów? W 1927 r. Karol Lindbergh przeleciał samolotem z Nowego Jorku do Paryża bez międzylądowania i wygrał 25 tys. dolarów nagrody Orteiga. Niewiele osób myślało wtedy o lotach pasażerskich przez...90
  • Bez granic26 wrz 2004Iwan mniej groźny Floryda ma w tym roku pecha, ale i odrobinę szczęścia. Iwan, trzeci huragan, który w ostatnim miesiącu przeszedł nad tym stanem, a wcześniej na Karaibach zabił 70 osób, nagle wytracił impet. Siła wiatru spadła do 80...92
  • Aleksander II Gnuśny26 wrz 2004Prezydent Kwaśniewski ponosi odpowiedzialność za większość błędów polskiej polityki zagranicznej Prawdziwego mężczyznę poznaje się nie po tym, jak zaczyna, ale jak kończy" - brzmiała dewiza byłego premiera. Jego finał już znamy. Teraz obserwujemy...94
  • Cień wysadzonej góry26 wrz 2004Obie Koree prężą atomowe muskuły To nie był grzyb nuklearny. - Na razie... To był zaledwie test, jaki Phenian przeprowadził na reszcie świata - uważa Robert Gallucci, który 10 lat temu był szefem negocjatorów starających się zapobiec budowie...98
  • Triumwirat dezerterów26 wrz 2004Hiszpanie za zdradę sojuszników w Iraku nie dostali niczego poza protekcjonalnym klepaniem po plecach Dezerterzy moralni - to określenie autorstwa Giuliano Ferrary, włoskiego publicysty, jak ulał pasuje do uczestników poniedziałkowego (13 IX)...102
  • Menu26 wrz 2004Krótko po Wolsku Propa-granda Czytam sobie tomiszcze "Dwór czerwonego cara". To o Stalinie, a nie o wnuczku jego kucharza Włodzimierzu P. Pewne różnice między nimi jednak są. Stalin na przykład miał lepszą...104
  • Traktor do Hollywood26 wrz 2004W Gdyni zobaczyliśmy kino wewnętrznego obiegu, któremu widz w ogóle nie jest potrzebny Pomiędzy budynkami, gdzie odbywał się tegoroczny festiwal filmowy w Gdyni, krążyła kolejka. Napis na wagonikach głosił: "Pociąg do Hollywood". Po bliższym...106
  • Oko Gajosa26 wrz 2004Gajos fotograf narodził się podczas przygotowywania ról: wnikliwie obserwując ludzi i przyrodę Większość z nas w kieszeni nosi telefony komórkowe, Janusz Gajos zawsze ma przy sobie aparat fotograficzny. Kiedyś był z żoną i Magdą Umer na urlopie...110
  • Kalekie piękno26 wrz 2004Andrzej Wróblewski zginął opętany myślą o śmierci i winie Pozostawił po sobie tylko dzieła młodzieńcze, a mimo to przeszedł do historii jako jeden z najbardziej znaczących polskich malarzy po wojnie. Dla kolejnych pokoleń Andrzej Wróblewski był...112
  • Homo Hitler26 wrz 2004Film "Upadek" pokazuje naród niemiecki do końca tkwiący w hitlerowskim obłędzie Kręcenie w Niemczech fabularnego filmu o Adolfie Hitlerze odkładano latami, by nie być posądzonym o apoteozę Führera. Gdy reżyser Olivier Hirschbiegel się na to...114
  • Nadzwyczajny zbrodniarz26 wrz 2004Rozmowa z Olivierem Hirschbieglem, reżyserem filmu "Upadek"114
  • Sława i chała26 wrz 2004Nie ma dymu bez nikotyny W tym filmie rzuca się w oczy przede wszystkim mocno zadymiona fabuła. Zaczyna się od gangsterskiej wymiany: dane z kont w bankach szwajcarskich za dwadzieścia diamentów. Hakerowi Lolo bardziej niż na kasie i sławie...120
  • Ueorgan Ludu26 wrz 2004Tow. Red. Stanisław Klawe Przeciw prawicowym zagrożeniom Szansą - AWS W obliczu prawicowych zagrożeń dla Partii i społeczeństwa, co wykazał ostatni sondaż (zwyciężyła PO), tow. przewodniczący Janik zaproponował utworzenie Akcji Wyborczej Sojuszu....121
  • Skibą w mur - Koguty, bażanty i pawie26 wrz 2004Jak ktoś zdobędzie władzę, od razu nabiera pewności, że mu słońce z tyłka świeci W Brunei odbył się ślub syna władcy, księcia Al-Muhtadi Billaha Bolkiaha. Wszystko, jak to w Azji, urządzone było z przepychem (w złocie tonęli nie tylko państwo...122