Drugie zderzenie cywilizacji

Drugie zderzenie cywilizacji

Dodano:   /  Zmieniono: 
Rozmowa z Samuelem P. Huntingtonem, amerykańskim politologiem
Amina R. Chaudary: Obecna polityka jest skutkiem głęboko zakorzenionych konfliktów między kulturami i religiami - głosi pańska teoria zderzenia cywilizacji. Po zamachach z 11 września ta teza się wzmocniła; wojnę z terroryzmem często ujmuje się w kategoriach walki Zachodu z islamem. Czy to właściwe?
Samuel Huntington: Sądzę, że w nadchodzącym dziesięcioleciu stosunki międzypaństwowe będą mocniej odzwierciedlały więzi i antagonizmy między krajami w sferze kultury. W polityce światowej, jak zawsze, główną rolę będzie odgrywała siła. Ale za konfliktami zwykle kryje się coś jeszcze. W XVIII wieku w Europie chodziło o opozycję między monarchią i ruchami republikańskimi, które pojawiły się najpierw w Ameryce, a następnie we Francji. W wieku XIX istotne było to, że państwa zyskują tożsamość przez nacjonalizm. W wieku XX zaś na czoło wysunęła się ideologia, w dużym stopniu, choć nie wyłącznie, za sprawą rewolucji październikowej. Mieliśmy faszyzm, komunizm i liberalną demokrację, które z sobą konkurowały. To już w zasadniczy sposób się skończyło. Świat opowiada się za liberalną demokracją przynajmniej w teorii, jeśli nie zawsze w praktyce. Pytanie dotyczy więc tego, co w nadchodzących dziesięcioleciach znajdzie się w centrum zainteresowania światowej polityki. Nadal uważam, że problemy tożsamości i przynależności kulturowej będą odgrywały ważną rolę w stosunkach między państwami.
- Napisał pan: "W Europie przez 45 lat główną linię podziału wyznaczała żelazna kurtyna. Ta linia została przesunięta o kilkaset mil na wschód. Teraz oddziela znajdujące się po jednej stronie narody, które należą do zachodniego chrześcijaństwa, od znajdujących się po drugiej stronie muzułmanów oraz wyznawców prawosławia". Czy to rozróżnienie nie ignoruje istnienia w świecie zachodnim społeczności islamskich?
- Nie sugeruję, że Zachód jest jednolity. Nie uważam za użyteczne ujmowania rzeczywistości w kategoriach dwóch jednomyślnych bloków. Mimo to te bloki cechuje wspólnotowy charakter. Wszędzie mówi się o islamie i Zachodzie. Przypuszczalnie ma to związek z rzeczywistością i pewne znaczenie. Istotą tej rzeczywistości są różnice religijne.
- Uważa pan, że wraz ze zmianami cywilizacyjnymi w Ameryce skupia się ona wokół liberalnej demokracji jako ideologii.
- Od rewolucji w XVIII wieku Ameryka wyznaje ideologię liberalnej demokracji i konstytucjonalizmu, choć ja w opisie tego faktu wystrzegam się terminu "ideologia". Mówię o przekonaniach i wartościach. Gdy wymienia się termin "ideologia", wszyscy mają na myśli komunizm, który był dobrze sformułowaną ideologią i wyznaniem wiary. My, Amerykanie, dysponujemy luźniejszym zbiorem wartości i przekonań, które są dość stałe od 250 lat. I to jest uderzające. Oczywiście na skutek rozwoju gospodarczego, industrializacji, napływu imigrantów, kryzysu gospodarczego, depresji i wojen światowych w USA następowały zmiany wymuszające dostosowanie się do nich. Istota podzielanych przez Amerykanów przekonań pozostała jednak stała. Gdyby dziś powrócił do życia któryś ze współautorów Deklaracji Niepodległości, nie byłby zaskoczony tym, co Amerykanie mówią i w co wierzą.
- Jak muzułmanom wiedzie się w świecie, w którym większość ludzi uznaje za najlepszy ustrój, choćby tylko w teorii, liberalną demokrację?
- W krajach islamskich zostały już zapoczątkowane zmiany społeczne i gospodarcze, co jak sądzę, doprowadzi do zmian politycznych. Społeczeństwa islamskie stają się w coraz większym stopniu zurbanizowane, a wiele z nich podlega industrializacji. Ale w sytuacji, gdy tak wiele z nich ma złoża ropy i gazu, brak im bodźca do zmiany.
- Napisał pan: "Wyjaśnienie niemożności wprowadzenia w niemałej części świata islamskiego demokracji w dużej mierze tkwi w islamskiej kulturze". A przecież w świecie islamu istnieje system demokratyczny: w Indonezji, Mali, Senegalu, Indiach.
- Nie jestem ekspertem w dziedzinie islamu, ale uderza mnie względna powolność, z jaką kraje islamskie, szczególnie arabskie, zmierzają ku demokracji. Częściowo może za to odpowiadać ich kultura i ideologia. Doświadczenie kolonialne, które te kraje mają, może być istotnym czynnikiem w ich walce z zachodnią dominacją. W wielu tych krajach społeczeństwa miały do dziś charakter wiejski i były rządzone przez elity właścicieli ziemskich. Sądzę, że posuwają się one w stronę urbanizacji i znacznie bardziej niż pluralistycznych systemów politycznych. Ten proces występuje w niemal wszystkich krajach islamskich. Oczywiście zwiększają one swe kontakty ze społeczeństwami nieislamskimi. Jednym z czynników, który wpłynie na demokratyzację, jest migracja muzułmanów do Europy.
- Czy uważa pan, że niestabilność na Bliskim Wschodzie jest głównie i w sposób bezpośredni związana z napięciami w stosunkach izraelsko-palestyńskich?
- Na Bliskim Wschodzie przez lata istniało wiele innych płaszczyzn konfliktu: w stosunkach izraelsko-egipskich, w walkach między grupami religijnymi w Libanie, w relacjach partii Baas z ruchami opozycyjnymi. Mamy tam do czynienia z wieloma konfliktami. Ujmując problem w kategoriach stabilności, trzeba powiedzieć, że nie jest jasne, który, jeśli którykolwiek, kraj Bliskiego Wschodu okaże się siłą dominującą. W Ameryce Południowej jest to Brazylia, w Afryce - RPA, w Afryce Środkowej - Nigeria, w Azji Wschodniej - Chiny i Japonia, a w Azji Południowej - Indie. Jaka porównywalna siła istnieje na Bliskim Wschodzie? Izrael ma potencjał militarny, w tym broń atomową, znacznie przewyższając inne bliskowschodnie państwa, ale jest mały. Poza tym pozostałe narody Bliskiego Wschodu są, w przeciwieństwie do Izraelczyków, muzułmańskie. Z kolei Irańczycy to szyici, podczas gdy większość Arabów jest sunnitami. Ponadto Irańczycy nie są Arabami, gdy tymczasem muzułmanie na Bliskim Wschodzie w większości są. Istnieje też problem Turcji, która jest ważnym państwem, ale również Turcy nie są Arabami. Jakie są więc perspektywy odgrywania przez jakieś państwo arabskie głównej roli w regionie? Na Bliskim Wschodzie brakuje oczywistego kandydata. Arabia Saudyjska ma pieniądze, ale stosunkowo mało ludności. Irak był potencjalnym liderem jako spore państwo o wielkich zasobach ropy i dobrze wykształconej ludności, ale poszedł w złym kierunku. Może zawróci z tej drogi i stanie się potęgą? Można to sobie wyobrazić.
- Wiele osób widzi Turcję w roli pomostu między światem zachodnim i islamskim.
- Nie kładłbym na to wielkiego nacisku. Turcja ma swoje interesy, a w przeszłości podbiła większą część świata arabskiego i Arabowie musieli toczyć z nią wojny o uwolnienie się od tej zależności. Oczywiście taka przeszłość nie musi kształtować przyszłych stosunków, ale się o niej pamięta.
- Amartya Sen krytykuje pańską teorię zderzenia cywilizacji, twierdząc, że "tożsamość nie jest równoznaczna z przeznaczeniem" i że każdy może konstruować i rekonstruować wybraną tożsamość. Argumentuje, że teoria zderzenia sugeruje "miniaturyzację ludzkich istot", sprowadzając je do tożsamości "jedynych i pozbawionych możliwości wyboru".
- Uważam, że Amartya Sen jest w błędzie. Nigdy nie twierdziłem, że ludzie nie mają wielu tożsamości. W mojej książce tłumaczę, że podstawa, na której opierają się związki i antagonizmy między krajami, zmienia się w czasie. W nadchodzących dekadach w polityce główną rolę będą odgrywały pytania o tożsamość, o znaczenie dziedzictwa kulturowego, o język i religię. Pierwszy raz rozwinąłem tę ideę przed ponad dziesięciu laty i dużo z tego, co wówczas powiedziałem, znalazło potwierdzenie w rzeczywstości.
- Czy fundamentalizm - radykalna idea, że czyjaś tożsamość jest nadrzędna w stosunku do tożsamości innych - wpływa dziś na politykę? Czy istnieje szczególny radykalizm, który wiąże się tylko z islamem, czy też radykalizm występuje we wszystkich religiach?
- Tendencje i ruchy fundamentalistyczne istnieją we wszystkich społeczeństwach i cywilizacjach. W USA mamy ruchy fundamentalistyczne, które zajmują wrogie stanowisko wobec imigracji i asymilacji imigrantów z naszym społeczeństwem. Można więc powiedzieć, że te tendencje są uniwersalne. Problem powstaje wtedy, gdy tego rodzaju postawy wymykają się spod kontroli i zyskują dominującą pozycję, co może tylko prowadzić do prześladowania mniejszości czy nawet do walki z żyjącymi obok społecznościami o odmiennych kulturach. To dlatego ważne są starania o utrzymanie ekstremistycznych tendencji pod kontrolą.

© 2006 ISLAMICA MAGAZINE/GLOBAL VIEWPOINT

Samuel P. Huntington, profesor Uniwersytetu Harvarda, zdobył sławę książką "Zderzenie cywilizacji" (1996). Dziesięć lat po jej wydaniu wywiad z nim przeprowadziła dla "Global Viewpoint" Amina R. Chaudary z "Islamica Magazine".
Więcej możesz przeczytać w 51/52/2006 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 51/52/2006 (1253)

  • Na stronie – Na opak1 sty 2007, 16:00Święta to dobry czas, żeby sobie wszystko poprzestawiać w głowie3
  • Skaner1 sty 2007, 16:00Merry Boże Narodzenie Choinki, renifery, Święty Mikołaj, prezenty, rozbawione dzieci, spadające płatki śniegu, zewsząd dochodzące dźwięki "White Christmas" czy "Jingle Bells" - tak wyglądają święta prawie na całym świecie. Od...8
  • Sawka czatuje1 sty 2007, 16:00Henryk Sawka (www.przyssawka.pl)12
  • Playback1 sty 2007, 16:00Premier Jarosław Kaczyński © P. NOWAK/FOTORZEPA18
  • Poczta1 sty 2007, 16:00POWRÓT KOBIETY Cieszę się, że w Polsce zaczyna się szerzej pisać na temat "nowego feminizmu", który uwzględnia naturalne różnice, jakie istnieją między kobietą a mężczyzną, i wynikające stąd role społeczne, nie deprecjonując jednych ani...18
  • Ryba po polsku - Rok 19841 sty 2007, 16:00W Polsce rok orwellowski nie skończył się nawet w 1989 r., a jego odpryski trafiają się i dziś19
  • Fotoplastykon1 sty 2007, 16:00Henryk Sawka (www.przyssawka.pl)20
  • Wprost przeciwnie - Ość w gardle1 sty 2007, 16:00Radość ze świąt psuje nam natrętne biadolenie dziennikarzy22
  • Kutia po kulebiaku1 sty 2007, 16:00Rozmowa z Marią i Lechem Kaczyńskimi24
  • Cenzor Lepper1 sty 2007, 16:00Zapiszmy w konstytucji - wzorem Amerykanów - zakaz uchwalania ustaw ograniczających wolność słowa30
  • Co ty wiesz o IV Rzeczypospolitej?1 sty 2007, 16:00KWIZ "WPROST"34
  • Marszałkowie Kościoła1 sty 2007, 16:00Ranking najbardziej wpływowych osobistości polskiego Kościoła: 1. Dziwisz, 2. Michalik, 3. Isakowicz-Zaleski38
  • Alfabet koalicji1 sty 2007, 16:00Beata - czytaj Zyta. Proces inkarnacji Gilowskiej w TW Beatę śledziła z zapartym tchem cała Polska. Wicepremier mdlała na wezwanie i wywracała oczami niczym studenci podczas procesu w "Lalce". Ostatecznie sąd wydał wyrok salomonowy:...44
  • Alfabet opozycji1 sty 2007, 16:00Bufetowa - tym sympatycznym mianem określają Hannę Gronkiewicz-Waltz jej koledzy z Platformy Obywatelskiej. Ponieważ platformą rządzi frakcja gdańsko-wrocławska, nic dziwnego, że postanowili pognębić stolicę. I z Bufetowej zrobili prezydenta...46
  • Wydarzenia - Polska1 sty 2007, 16:00WYDARZENIA POLSKA 28 STYCZNIA Śmiertelne przeciążenie Pod ciężarem śniegu zawaliła się hala wystawowa w Katowicach: zginęło 65 osób, a ponad 140 zostało rannych 5 MARCA Ptasi strach W Toruniu wykryto wirusa ptasiej grypy u łabędzia - po raz...48
  • Wydarzenia - Świat1 sty 2007, 16:00WYDARZENIA ŚWIAT 4 STYCZNIA Długi sen Szarona Premier Izraela zapada w śpiączkę. Po kilku miesiącach Kneset uznaje go za niezdolnego do pełnienia funkcji 14 MARCA Wiosenka Ludów Fala gwałtownych protestów studentów francuskich przeciw...50
  • Lista nieobecności1 sty 2007, 16:00LISTA NIEOBECNOŚCI - POLSKA HANKA BIELICKA Żyła 91 lat Aktorka. W teatrze debiutowała tuż przed II wojną, ale widzowie pamiętają ją głównie z kabaretów. Postać Dziuni Pietrusińskiej, stworzona dla niej w latach 50., towarzyszyła jej do końca...52
  • Giełda1 sty 2007, 16:00GIEŁDA - BIZNES DZIESIĘCIU WSPANIAŁYCH       Udział PKB najbogatszych krajów świata w światowej gospodarce (w proc.) Nominalny produkt krajowy brutto Polski per capita wynosi 7946 USD. To dziesięć razy mniej niż PKB na mieszkańca w...54
  • Nowy Londyn1 sty 2007, 16:00Londyn wygrywa z Nowym Jorkiem w walce o miano stolicy świata58
  • Lista Bernankego1 sty 2007, 16:00Ben Bernanke, szef amerykańskiej Rezerwy Federalnej, dla "Wprost"62
  • Plan Aznara1 sty 2007, 16:00Sześć bardzo dobrych rad dla Europy66
  • Miliarder w kasynie1 sty 2007, 16:00Sheldon Adelson to najszybciej bogacący się człowiek świata: w godzinę zarabia milion dolarów70
  • Skrzydlaty maybach1 sty 2007, 16:00Biznesmeni przesiadają się z first class do własnych odrzutowców74
  • 2x2=4 - Wolność czy dowolność?1 sty 2007, 16:00Siedemnaście lat to taki kawał czasu, że wielu Polaków zapomniało, o co walczyliśmy. Oczywiście, niemal każdy (?) bez wahania odpowie, że o wolność. Zawsze mieliśmy ją wypisaną na sztandarach i gotowi byliśmy oddawać za nią życie, także za cudzą....78
  • Supersam1 sty 2007, 16:0080
  • Pachnąca podróż1 sty 2007, 16:00Madonna, Sting, Cherie Blair, a w Polsce Kayah upodobali sobie aromaty Lorenzo Villoresiego. Villoresi zaczął tworzyć swoje zapachy 16 lat temu. Był wtedy studentem psychologii i filozofii. Podczas wyjazdu naukowego na Bliski Wschód zachwycił się...80
  • Dzwoniące studio urody1 sty 2007, 16:00Nareszcie pojawiła się komórka stworzona z myślą o kobietach. Wśród gwiazdkowych propozycji firmy Samsung znajduje się model E500 - telefon wyjątkowo przyjazny płci pięknej. Kobietom spodoba się już jego design. Komórka, której górna część...80
  • Szorty na zimę1 sty 2007, 16:00Synoptycy wątpią, by w tym roku na święta spadł śnieg, dlatego duet projektantów Dolce & Gabbana postanowił wynagrodzić kaprysy pogody i na wybiegach w Mediolanie w prawdziwie zimowej scenografii pokazał śnieżnobiałą kolekcję sportowej linii...80
  • Różowa skóra laptopa1 sty 2007, 16:00Nowoczesna technika nie musi się kojarzyć wyłącznie z chłodną stalą. Laptopy Asus z serii S6 to połączenie najnowszej technologii z rzemiosłem - ich aluminiowe obudowy zostały obszyte wysokogatunkową, ręcznie nakładaną skórą. Asus S6 wyposażony...80
  • Patelnie od gwiazd1 sty 2007, 16:00Jamie Oliver i Nigella Lawson, czołowe telewizyjne gwiazdy kulinarne Wielkiej Brytanii, podbijają serca polskich amatorów gotowania. Program Jamiego Olivera to największy hit kanału Kuchnia.tv, a Nigella Lawson ustępuje popularnością tylko...80
  • Kucyk do domu1 sty 2007, 16:00Interaktywny kucyk szetlandzki firmy FurReal Friends nie jest żywy, ale i tak trzeba mu poświęcać dużo uwagi. Należy go czyścić, karmić i obdarzać pieszczotami. Konik, jak na interaktywną zabawkę przystało, reaguje na wszystkie te gesty dzięki...80
  • Karp od Hindusa1 sty 2007, 16:00Polska Wigilia w Wielkiej Brytanii - reportaż "Wprost", TVP 2 i I Programu Polskiego Radia82
  • Z archiwum paranoi1 sty 2007, 16:00Czy za wszystkim, co się dzieje, stoi spisek Coca-Coli, Watykanu i UE?86
  • Skarb generałów1 sty 2007, 16:00Skarb ukryty przez nazistów na Dolnym Śląsku rozpalał wyobraźnię generałów Jaruzelskiego i Kiszczaka oraz premierów Kołodki i Oleksego90
  • Butelka luksusu1 sty 2007, 16:00Poczet win, które choć raz w życiu powinien skosztować każdy miłośnik tego napoju92
  • Establishment Jezusa1 sty 2007, 16:00Odzyskanie niepodległości w roku 1918 i 1989 nie byłoby możliwe bez polskiej religii obywatelskiej96
  • Pazurem - Żłobek popkultury1 sty 2007, 16:00Obfotografowana, obtańczona i obśpiewana cicha szopka przestaje być cicha100
  • Polska femme fatale1 sty 2007, 16:00Wdowę po Rydzu-Śmigłym zamordowano i okradziono z pamiętników jej męża, które mogłyby zmienić historiografię Polski102
  • Know-how1 sty 2007, 16:00Tlen z choinki Kupując żywą choinkę, nie szkodzimy przyrodzie. Eksperci z Francuskiego Stowarzyszenia Naturalnych Choinek przekonują, że choinki hodowane na plantacjach służą środowisku naturalnemu. Na plantacjach drzewko rośnie najdłużej dziesięć...106
  • Mania sukcesu1 sty 2007, 16:00Ameryka wygrywa, bo emigrują do niej głównie ludzie ambitni, wytrwali i skłonni do rywalizacji108
  • Projekt Chrystusa1 sty 2007, 16:00Krew na chuście z Manoppello ma taką samą grupę co krew z całunu turyńskiego112
  • Mądre giganty1 sty 2007, 16:00Dinozaury były ruchliwymi i inteligentnymi istotami, a nie głupimi i niedostosowanymi do życia olbrzymami115
  • Kapitał rodziny1 sty 2007, 16:00Osoby pielęgnujące więzi i tradycje rodzinne cieszą się lepszym zdrowiem niż inni i częściej osiągają sukcesy118
  • Żywica w cenie złota1 sty 2007, 16:00Kadzidłowiec nadal rośnie tylko w tych miejscach, które sam wybierze122
  • Bez granic1 sty 2007, 16:00Frustracja Mikołaja Praca Mikołajów w USA urąga wszelkim standardom socjalnym. Klienci Mikołajów, najczęściej kilkuletnie dzieci, bezlitośnie i często wbrew prawu wykorzystują swoją uprzywilejowaną pozycję. Według badań przeprowadzonych wśród...124
  • Świat bez pilota1 sty 2007, 16:00Zachód nie może się zdecydować, czy chce przetrwać, czy nie126
  • Drugie zderzenie cywilizacji1 sty 2007, 16:00Rozmowa z Samuelem P. Huntingtonem, amerykańskim politologiem132
  • Nieznośnie bliska zagranica1 sty 2007, 16:00Rosyjski imperializm żywi się kompleksami i poczuciem braku bezpieczeństwa134
  • Listonosz śmierci1 sty 2007, 16:00Wiktor But potrafi dostarczyć każdy rodzaj broni w dowolne miejsce na świecie138
  • Wyspa pod choinkę1 sty 2007, 16:00Prywatny raj na oceanie kosztuje mniej niż kawalerka w Warszawie142
  • Grzaniec z gwiazdami1 sty 2007, 16:00"Wprost" ujawnia, kto w 2006 r. wywołał największy ferment w kulturze (po nazwisku)148
  • Apokalipsa według Mela Gibsona1 sty 2007, 16:00Imperium Majów - jak wcześniej rzymskie, a później sowieckie - rozpadło się pod ciężarem własnej nieprawości152
  • Wyjście smoka1 sty 2007, 16:00Chiny przegrywają walkę o pozycję kulturalnego lidera na Dalekim Wschodzie156
  • Hitu narodzenie1 sty 2007, 16:00Im mniej świąt, tym lepiej - to prosty przepis na gwiazdkowy przebój160
  • Wykształciuchowszczyzna1 sty 2007, 16:00Rafał Ziemkiewicz "Michnikowszczyzna. Zapis choroby" Red Horse, Lublin 2006 Partie miewają swoje organy prasowe, ale tylko "Gazeta Wyborcza" ma swoją partię - mawiano w czasach, gdy istniały ścisłe związki między "GW"...164
  • Wencel gordyjski - Andersen miał rację1 sty 2007, 16:00Czescy copywrighterzy i katoliccy skrupulanci - ręce precz od św. Mikołaja!165
  • Ueorgan Ludu1 sty 2007, 16:00POLECAMY MIŁE PREZENTY ŚWIĄTECZNO-NOWOROCZNE CD CHOPIN PEŁNĄ PIERSIĄ Subtelność (Doda) i seksapil (Blechacz)- murowany hit! ZAPROSZENIE DO NOWEGO KABARETU Zaproszenia na inaugurację nowego kabaretu Jana Pietrzaka. Prezent dla tych, którzy lubią...166
  • Wprost plus1 sty 2007, 16:00Miś ratunkowy - Widzę pędzący na mnie samochód. I trach. I koniec - tak swój wypadek opisuje 13-letni Krzyś. Co roku 12 tys. dzieci ulega wypadkom. W 2007 r. w Dźwirzynie koło Kołobrzegu rozpocznie się budowa ośrodka terapeutycznego dla dzieci -...167
  • Kalendarz Sawki 20061 sty 2007, 16:00168
  • Skibą w mur - Nagły Brak1 sty 2007, 16:00Bez Nadmiaru święta nie są świętami. Ma być bogato, by nikt sobie przypadkiem nie pomyślał, że nas nie stać170